"Sarı altın" yüz güldürüyor

ALİ RIZA KARASU - Tekel'in özelleştirilmesiyle üretimi gerileyen tütünde son yıllarda tersine durum yaşanıyor.

2002 yılında 159 bin ton civarında gerçekleşen ardından 45 bin tona kadar gerileyen tütün üretimi, yeniden artmaya başladı. Sözleşmeli üretimin yapıldığı üründe geçen yıl 69 bin ton olan üretimin bu yıl 90 bin ton olması bekleniyor.

AA muhabirinin Ege Tütün ve Tütüm Mamulleri İhracatçıları Birliği ile Tütün Eksperleri Derneği ve Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) verilerinden derlediği bilgilere göre, Türkiye'nin tütüm üretim ve ihracatında hızlı bir artış yaşanıyor.

2011 yılında 677 milyon 121 bin dolar olan tütün ve tütün mamulleri ihracatı geçen yıl 844 milyon 156 bin dolara çıktı. Bu yılın ilk 11 ayında 817 milyon dolar olan ihracatın yıl sonu itibarıyla 860 milyon dolar olması bekleniyor.

Tütünde, Tekel'in fiyat belirlediği dönemde ihracatın 1 milyar dolara dayanmasında, sözleşmeli üretimin etkisinin büyük olduğu belirtiliyor. Sözleşmeli üretimin başladığı 2000'li yılların başından itibaren sürekli düşen tütün üretim miktarı, son yıllarda artan talep nedeniyle yeniden yükseldi. Tekel'in alımını 60 bin tonla sınırladığı 2002 yılında 405 bin 882 olan üretici sayısı ise 2011 yılında 45 bin 432'ye kadar düştü. Aynı yıllarda 159 bin tondan 45 bin tona düşen üretim, geçen yıl 69 bin 348 ton oldu.

Bu yıl ise 90 bin ton üretimin olacağı tahmin ediliyor. Tütün firmaları, 2013 sezonu için üreticiyle 110 bin tonluk üretim sözleşmesi imzaladı.

Son iki yılda hem üretici hem üretim için yapılan sözleşme adedi hem de rekoltede yaşanan artış, sigara üreticileri ve tütün firmalarının yüksek fiyat verip, avans ödemeyi artırmalarına bağlanıyor. 2002 yılında 3,5 lira olan tütün ortalama kilogram fiyatı geçen sezon 12 liraya kadar yükseldi. Bu yıl ise 11 liraya geriledi.

- Üretimde aslan payı Ege'nin

Tütün Eksperleri Derneği Başkanı Yaşar Turan Gülümser, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkiye genelinde 2013 yılı için yaklaşık 110 bin tonluk üretim için sözleşme yapıldığını söyledi.

Yaklaşık 66 bin üreticiyle gerçekleştirilen sözleşmeli üretimin 80 bin tonunun Ege'deki üreticiler aracılığıyla yapıldığını anlatan Gülümser, sözleşmelerin tamamının henüz hayata geçirilemediğini dile getirdi.

Ege'de yetiştirilen tütünlerde rekoltenin 67 bin ton olmasının beklendiğini ifade eden Gülümser, bu yıl sipariş daralmasının söz konusu olabileceğine işaret etti.

Üretimin beklenenin biraz üzerinde olmasının büyük alıcıların alımlarını düşürmesine yol açabileceğini vurgulayan Yaşar Turan Gülümser, bunun işaretlerinin fiyatlarda görülmeye başlandığını dile getirerek, "Geçen yıl 12 liradan alım yapan firmalar bu yıl fiyatı 11 lira civarına düşürdü" dedi.

Bu yıl biraz fazla sözleşme yapıldığını anlatan Gülümser, alıcı firmaların siparişlerini azaltmasının üretici açısından sıkıntı doğurabileceğine değindi.

- Sigara firmalarına alım zorunluluğu getirilmeli

Gülümser, Türkiye'de üretim yapan sigara fabrikalarına, ürettikleri üründe belli miktarda yerli tütünü kullanma zorunluluğunun getirilmesi gerektiğini söyledi.

Türkiye'nin bölgesindeki en büyük yaprak tütün üreticisi olmanın yanı sıra sigara tüketiminde de ilk sıralarda bulunduğuna değinen Yaşar Turan Gülümser, sigara için en cazip pazarlardan biri olmasına rağmen bu gücünü kullanmadığını vurgulayarak, şunları söyledi:

"Türkiye, Avrupa'da sigaranın en çok tüketildiği ülkelerden biri. Türkiye'de 7 tane sigara fabrikası var. Yabancılara ait olan 6'sı üretim yapıyor. Üretici ülkelerin yaptığı gibi Türkiye'de sigara firmalarına alım zorunluluğu getirebilir. Lübnan hükümeti 'ülkemizde ne kadar sigara satarsan o oranda tütün almak zorundasın' diyor. Benzer uygulamayı Türkiye'de hayata geçirirse tütüncülüğe dikkate değer katkı sağlar."

Tekel'in fiyat belirlediği ve tek alıcı olduğu dönemden kalan stokların eritildiğini aktaran Gülümser, kurumun 2014 yılına sıfır stokla girebileceğini vurguladı.

Tekel'in alım yaptığı dönemde 450-500 civarında tütün eksperini istihdam ettiğini anlatan Gülümser, kurumun özelleştirilmesiyle tütün eksperliği mesleğine olan ilginin de azaldığını sözlerine ekledi.

Muhabir: Ali Riza Karasu
Yayınlayan: Mehmet Yılmaz Güldaş